Hệ thống định danh điện tử Estonia bao gồm thẻ căn cước, Mobile-ID, e-Residency và Smart-ID.

Thẻ định danh điện tử (Digi-ID) của Estonia chỉ dùng cho môi trường điện tử. Ảnh: Medium

Tại Estonia, 98% người dân có thẻ căn cước (tương đương 1,3 triệu người), 91,6% người dân thường xuyên dùng Internet, hơn 600 triệu chữ ký số được cấp kể từ năm 2002. Estonia cho tới thời điểm này sở hữu hệ thống căn cước phát triển nhất thế giới. Không chỉ là một tấm thẻ, nó còn cho phép người dân tiếp cận các dịch vụ trực tuyến của Estonia.

Con chip trên thẻ căn cước (ID-card) chứa các file nhúng, dùng mã hóa 384-bit ECC. Do đó, nó có thể được dùng để làm bằng chứng xác minh danh tính trên môi trường điện tử. Với thẻ này, người dân không chỉ đi du lịch trong khu vực EU, có tác dụng như thẻ bảo hiểm y tế mà còn giúp họ xác minh khi đăng nhập tài khoản ngân hàng, cung cấp chữ ký số, bầu cử trực tuyến (i-Voting), kiểm tra hồ sơ y tế, kê khai thuế, nhận toa thuốc trên mạng.

Năm 2011, Estonia là nước đầu tiên trên toàn cầu cho bỏ phiếu bằng di động (m-Voting) trong các cuộc bầu cử Quốc hội. 3% tổng số phiếu được thực hiện qua điện thoại. Năm 2017, 30% cử tri có thể bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử địa phương, cho thấy sự phổ biến của dịch vụ công trực tuyến cũng như lòng tin vào chính phủ điện tử.

Estonia cung cấp cả thẻ căn cước lẫn Digi-ID (căn cước điện tử), trong đó, ID-card là bắt buộc với người từ 15 tuổi trở lên. Người dân có thể xin cấp Digi-ID nếu họ có đã có ID-card hợp lệ. Digi-ID được dùng song song với thẻ căn cước, không yêu cầu phần mềm đặc biệt. Tuy nhiên, do không dán ảnh công dân, Digi-ID không thể dùng làm tài liệu xác minh trực quan. ID-card và Digi-ID có thời hạn 5 năm. Digi-ID chỉ dùng trên môi trường điện tử, còn ID-card dùng cả ngoài đời lẫn trên mạng.

Để sử dụng thẻ căn cước và Digi-ID, người dùng phải tải phần mềm ID-card, có mã PIN (cấp cùng ID-card), chứng nhận hợp pháp, máy tính có kết nối Internet, đầu đọc thẻ. Hơn 800.000 người dùng thẻ căn cước điện tử ít nhất 1 lần/năm, trong khi xấp xỉ 300.000 người sử dụng hàng tuần. 200.000 người sử dụng Mobile-ID hoặc Smart-ID.

Mobile-ID ra đời năm 2007, là tiện ích của thẻ căn cước điện tử, trong đó, mọi công dân có thể truy cập thông tin và dữ liệu cá nhân và xác thực giao dịch trực tuyến bằng cơ sở hạ tầng KPI bảo mật trong thẻ căn cước. Mobile-ID được dùng trong hàng trăm tổ chức cả tư nhân lẫn khu vực công, từ ngân hàng điện tử đến xin cấp giấy phép lái xe, xem điểm tại các trường đại học hay thay đổi kế hoạch nghỉ hưu. Tất cả đều thông qua chức năng chữ ký điện tử trên di động, tương đương chữ ký tay. Theo e-Estonia, người dùng Mobile-ID có thể đăng ký kinh doanh chỉ trong 15 phút.

Mobile-ID cho phép mọi người dùng điện thoại như một hình thức căn cước điện tử mà không cần tới đầu đọc thẻ. Hệ thống dựa trên thẻ SIM di động đặc biệt mà khách hàng phải yêu cầu từ nhà mạng. Các khóa riêng tư được lưu trên thẻ SIM cùng với một ứng dụng nhỏ có chức năng xác thực và chữ ký số. Mobile-ID tiện lợi vì dùng được trên cả điện thoại, tablet, máy tính, tương thích với điện thoại phổ thông lẫn smartphone.

Tiếp đó là e-Residency, công cụ tạo ra xã hội số phi biên giới cho công dân toàn cầu. Estonia là nước đầu tiên cung cấp chứng nhận cư trú điện tử. Ai cũng có thể đăng ký e-Residency và sau đó dùng nó để tiếp cận môi trường kinh doanh EU, sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Người được cấp e-Residency có thể mở, quản lý công ty qua mạng, đăng ký mở tài khoản ngân hàng, thực hiện giao dịch qua mạng, truy cập dịch vụ thanh toán quốc tế, ký số và chuyển tài liệu, khai thuế Estonia trực tuyến.

Họ sẽ được cấp một thẻ căn cước điện tử và hai mã PIN để xác thực và chữ ký số. Chữ ký số có giá trị tương đương chữ ký tay và định danh trực tiếp tại Estonia cũng như giữa các đối tác chấp nhận chữ ký số trên thế giới.

Cuối cùng, Smart-ID là ứng dụng di động tiện lợi có tác dụng như giải pháp xác minh danh tính cho bất kỳ ai không có thẻ SIM trên thiết bị nhưng cần chứng minh danh tính. Với nó, người dân có thể đăng nhập các dịch vụ tài chính trực tuyến, xác thực giao dịch và thỏa thuận. Tháng 11/2018, Smart-ID được công nhận là thiết bị tạo chữ ký/con dấu điện tử tiêu chuẩn (QSCD). Đây là cấp nhận diện cao nhất tại châu Âu và mọi nước thành viên EU đều phải chấp nhận văn bản được ký bằng chữ ký số tiêu chuẩn (QES). Chỉ cần mạng Wi-Fi hoặc dữ liệu để dùng Mobile-ID, không mất phí roaming hay thẻ SIM đặc biệt.  

Cục Hệ thống thông tin (RIA) đóng vai trò quan trọng trong định hình và phát triển định danh điện tử (e-ID) tại Estonia. Chẳng hạn, RIA chịu trách nhiệm bảo đảm mọi người có thể sử dụng căn cước công dân điện tử. Cục còn phụ trách phát triển và quản lý phần mềm thẻ căn cước (DigiDoc), dùng để xử lý tài liệu và có mặt trên gần 600.000 máy tính.

Kết hợp với Cảnh sát và Biên phòng Estonia, RIA bảo đảm yêu cầu bảo mật của thẻ căn cước đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Nói về khả năng tích hợp xuyên biên giới, các phương tiện căn cước điện tử (chip và Mobile-ID) dùng chứng nhận của dịch vụ uy tín cấp, đồng nghĩa nó được mọi dịch vụ công khác của EU nhận diện và chấp nhận.

Nhờ ID-card, Mobile-ID và Smart-ID, Estonia mang tới sự tiện lợi cho người dân nước mình và được xem là hình mẫu về quốc gia số. Thành công của Estonia trong xây dựng xã hội số là nguồn cảm hứng cho nhiều nước khác. Chẳng hạn, hội thảo quốc tế eID Forum năm 2018 với chủ đề tương lai của định danh điện tử và giải pháp CNTT thu hút hơn 300 nhân vật từ khu vực công – tư trong lĩnh vực từ khắp nơi trên thế giới.